Praca w godzinach niestandardowych, czyli nocnych jest dość dużym obciążeniem dla organizmu człowieka, i w związku z tym takie godziny wynagradzane są dodatkiem do podstawowej stawki. Kwestię tę reguluje Kodeks Pracy, który opisuje zarówno możliwość wykonywania pracy w godzinach nocnych, jak i samo wynagrodzenie. Co warto jeszcze wiedzieć na ten temat, i komu przysługuje dodatek za pracę w godzinach nocnych?
Dodatek za pracę w godzinach nocnych – prawne aspekty
Praca w godzinach nocnych regulowana jest Kodeksem Pracy, który wskazuje możliwości zarówno dla pracodawcy jak i samego zatrudnionego, dotyczące wynagrodzenia jak i samego umożliwiania wykonywania takiej pracy. Z uwagi na niestandardowe godziny i uciążliwość, jaka wiąże się z taką pracą, jest ona wynagradzana dodatkiem za pracę w godzinach nocnych. Oznacza to, że do podstawowej stawki za godzinę, doliczany jest specjalny dodatek w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym. W stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dodatek może być zastąpiony ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej, a zasada ta tyczy się np. kierowców zawodowych. Zgodnie z art. 1517 § 1 Kodeksu Pracy, pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21:00 a 7:00. Jest to zatem dziesięciogodzinna część doby, w ramach której pracodawca może zarządzić nocną zmianę – najczęściej spotykaną jest zmiana od 22:00 do 6:00 rano, jednak jest to zupełnie indywidualna kwestia ustalana przez pracodawcę, a ten jedynie zobowiązany jest do przestrzegania granic między 21:00 a 7:00. Dodatek nocny, który przyznawany jest za wykonywanie pracy w porze nocnej, stanowi wedle prawa pewną rekompensatę dla pracownika z uwagi na uciążliwość pracy o tej porze doby.
Kto może pobierać dodatek za pracę w godzinach nocnych?
Dodatek za pracę w godzinach nocnych może pobierać każda osoba, która wykonuje pracę w tych właśnie godzinach. Co jednak znamienne, nie każdy pracownik może zostać oddelegowany do pracy w nocy, z uwagi na zapisy Kodeksu Pracy. Dodatek za pracę w godzinach nocnych najczęściej otrzymują pracownicy fizyczni, powiązani z sektorem przetwórczym, handlowym czy przemysłowym, choć nie jest to regułą. Często takie dodatki przyznawane są również pracownikom biurowym, którzy z uwagi np. na międzynarodowy charakter pracy, zmuszeni są wykonywać swoje obowiązki w systemie zmianowym, również po 21:00. Specyficzną grupą otrzymującą dodatek za pracę w godzinach nocnych są zawodowi kierowcy, którzy podlegają nieco innym zapisom Kodeksu Pracy. Różnica ta polega głównie na tym, że dla kierowców zawodowych rozróżniane są dwie pory nocne, a mianowicie pierwsza, od 21:00 do 7:00, oraz druga, czyli 4 godziny pomiędzy 0:00 a 7:00, które zostały wskazane przez dane przedsiębiorstwo. Wiąże się to z limitem czasu pracy kierowcy, który wynosi 10 godzin. Dodatki nocne są jednak wypłacane w takiej samej wysokości co dla pozostałych pracowników innych sektorów, świadczących obowiązki o takich godzinach, choć pracodawca może dowolnie ustalać tę kwotę, jeżeli jest ona tylko wyższa niż minimalna wyliczona kwota zgodnie z zapisami prawnymi.
Jakie godziny pracy uznawane są za nocne?
Tak jak wspomniano powyżej, dodatek za pracę w godzinach nocnych przyznawany jest osobom, które pracują w godzinach między 21:00 do 7:00 rano. Kwestia ta regulowana jest bezpośrednio w Kodeksie Pracy, i obowiązuje wszystkich pracodawców, którzy organizują pracę nocną w swoich zakładach pracy. Nieco inaczej wygląda sytuacja dla kierowców zawodowych świadczących pracę w godzinach nocnych, dla których rozróżniane są dwie pory nocne, jednak wciąż mieszczące się w ramach 21:00-7:00. Pozostałe godziny w ciągu doby mają normalny status, a praca wykonywana poza godzinami nocnymi nie zobowiązuje pracodawcy do wypłacania żadnych dodatków, chyba że inaczej stanowi umowa podpisana między pracodawcą a pracownikiem.
Ile wynosi dodatek za pracę w godzinach nocnych?
Dodatek za pracę w godzinach nocnych został odgórnie ustalony w Kodeksie Pracy, i obliczany jest w wysokości 20 % stawki godzinowej, jaka wynika z minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym. Jest on jednakowy dla wszystkich pracowników świadczących pracę w takich godzinach, również dla kierowców zawodowych, mimo iż dla nich wskazano dwie pory nocne, mieszczące się jednak w przedziale 21:00 do 7:00. Dodatek nocny jest również wypłacany każdemu pracownikowi bez względu na rodzaj wiążącej go umowy czy staż pracy – taki sam dodatek doliczony zostanie pracownikowi, który pracuje od dwóch tygodni na podstawie umowy zlecenie, jak i wieloletniemu pracownikowi wykonującemu obowiązki na umowie o pracę. W 2022 roku kwota takiego dodatku nocnego wyniesie ok. 3,95 zł brutto za godzinę pracy, dla porównania w 2021 roku była to kwota 3,65 zł brutto. Co jednak ważne, pracodawca może podwyższyć kwotę dodatku za pracę w godzinach nocnych wedle swojego uznania, jednak nie może wypłacić mniej, niż kwoty wynikające z obliczeń metodologii narzuconej przez zapisy Kodeksu Pracy.
Praca w godzinach nocnych – obowiązki pracodawcy
Dodatek nocny za pracę w niestandardowych godzinach to nie tylko przywilej dla pracownika i rekompensata za uciążliwość, ale również obowiązek dla pracodawcy. Zgodnie z art. 1041 § 1 pkt 4 pracodawca zobowiązany jest ustalić porę nocną w wymiarze 8 godzin na dobę w dowolnie wybrany sposób – w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy albo w obwieszczeniu pracodawcy. Pracodawca musi również udzielić informacji pracownikowi o obowiązującej go porze nocnej w formie pisemnej o porządku pracy przekazywanej pracownikowi w terminie nie późniejszym niż 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę. W praktyce wygląda to najczęściej tak, że pracownicy chętnie godzą się na pracę w godzinach nocnych, z uwagi na dodatek za pracę w godzinach niestandardowych, co w perspektywie miesięcznej pensji może przynieść sporą premię. Pracodawca musi jednak przestrzegać obowiązującego prawa pracy, a dodatkowo zapewnić pracownikom przewidzianą w ustawie przerwę, ale przede wszystkim możliwie komfortowe i bezpieczne warunki pracy, bez względu na porę dnia czy nocy. Należy również podkreślić, że praca w godzinach nocnych uniemożliwia legalne wykonywanie nadgodzin – oznacza to, że pracodawca może zezwolić na 8 godzin pracy pracownika w trybie nocnym, a nadgodziny w takim trybie są naruszeniem zapisów Kodeksu Pracy.
Kto nie może pracować w godzinach nocnych?
Z uwagi na uciążliwość pracy nocnej, Kodeks Pracy reguluje również kwestię pracowników, którzy nie mogą zostać oddelegowani do pracy między 21:00 a 7:00 rano. Oznacza to, że pracodawca nie może przyznać nocnej zmiany konkretnym pracownikom, z uwagi na ich wyjątkowy status w świetle prawa pracy. Pierwszym przykładem są pracownicy młodociani, czyli osoby między 15 a 18 rokiem życia. W ich przypadku ustalone ramy czasowe, tj. między 21:00 a 7:00 rano, podczas których pracodawca nie ma prawa zmusić pracownika do takiej pracy – jest to zwyczajnie nielegalne. Drugą grupą pracowników, którzy nie mogą być zatrudnieni na zmianę nocną, a co za tym idzie, nie otrzymają dodatku nocnego są kobiety ciężarne. Dla nich prócz tego przewidziany jest szereg innych przywilejów, jednak najważniejszy niewątpliwie to ten, że praca w wymiarze nadgodzin oraz w godzinach nocnych jest niedozwolona. Warto również wspomnieć o opiekunach prawnych oraz rodzicach dzieci do lat 4 – mają oni przywilej wyrażenia zgody lub odmówienia propozycji pracy w godzinach nocnych.
Szczególne zapisy dotyczące pracy w godzinach nocnych
Kodeks Pracy chroni również prawa pracownika, a swoimi zapisami zapobiega nadużyciom ze strony pracodawców. Zapis w art. 1517 § 3 mówi o tym, że czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje on prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. To, jaka praca znajduje się w obrębie zainteresowania tego zapisu ustala jednak sam pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli dany zakład pracy nie posiada takiego zrzeszenia, wówczas rolę przejmują przedstawiciele pracowników, wybrani w trybie przyjętym u danego pracodawcy, oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Pod szczególną uwagę brana jest wówczas konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników, o czym stanowi z kolei art. 1517 § 4 Kodeksu Pracy. Wykonywanie obowiązków w godzinach nocnych jest wyjątkowym trybem pracy, toteż szczególne zapisy Kodeksu Pracy regulują tę kwestię.
Praca częściowo w godzinach nocnych – czy dodatek się należy?
Zdarza się, że godziny pracy ustalone przez pracodawcę jedynie częściowo mieszczą się w wymiarze nocnym, wówczas rodzi się pytanie, czy pracownikowi przysługuje prawo do otrzymania dodatku nocnego. Dla przykładu, pracownik wykonuje obowiązki w ramach zmiany od godziny 3:00 do 11:00. Czy w takich przypadkach pracownikowi wciąż przysługuje dodatek w ramach pracy w godzinach nocnych? Tak – pracodawca wówczas zobowiązany jest wypłacić pracownikowi dodatek do podstawowej stawki za trzy godziny pracy w porze nocnej, bowiem obowiązują one do godziny 6:00 rano. Pozostałe godziny pracy będą już opłacone w ramach normalnie ustalonej stawki godzinowej bez żadnych dodatków.